Lokalne alianse przeciwdziałania depresji. Wnioski i lekcje ze zbadania w działaniu koncepcji czteropoziomowej interwencji środowiskowej EAAD-Best w Polsce. Zespół APS: Piotr Toczyski, Magdalena Dąbkowska, Marta Smagowicz i inni. Zespół EAAD: Ulrich Hegerl, Kahar Abdulla i inni. Redakcja i adiustacja wersji polskiej: Krystyna Zowczak-Jastrzębska

 Local alliances against depression. Conclusions and lessons from examining in action the EAAD-Best four-level community intervention concept in Poland

 Projekt EAAD-Best otrzymał dofinansowanie z Trzeciego Programu Unii Europejskiej dla Zdrowia - Roczny Program Pracy 2020 (HP-PJ-2020) w ramach umowy o grant nr 101018325. Odpowiedzialność za prezentowany tutaj materiał i wyrażane poglądy ponoszą wyłącznie autorzy. Komisja Europejska nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie przedstawionych informacji. 

Spis treści

Spis treści 1

Wprowadzenie. 3

EAAD-Best 4

Informacje i dane kontaktowe EAAD. 6

Dane kontaktowe Partnera EAAD-Best 7

1.  Dlaczego skupiamy się na depresji i zachowaniach samobójczych?. 8

2.  Na czym polega koncepcja czteropoziomowej interwencji?. 10

3.  Którzy interesariusze tworzą alians regionalny?. 13

4.  Jakie są trzy etapy wdrożenia?. 14

5.  Wdrożenie - najważniejsze wskazówki 18

6. Etap pierwszy - Planowanie, projektowanie i strategia. 19

6.1    Określenie podstawowej struktury. 19

6.2    Rekrutacja sojuszników.. 20

6.3    Zaangażowanie patronów.. 21

6.4    Wyznaczenie koordynatora. 22

6.5    Analiza zasobów.. 23

6.6    Analiza status quo i definicja celu. 23

6.7    Zorganizowanie spotkania inauguracyjnego. 25

7.  Etap drugi - Przygotowanie. 25

7.1    Integracja wszystkich odpowiednich instytucji 26

7.2    Przygotowanie ceremonii otwarcia. 27

7.3    Planowanie i lokalizacja pierwszych wydarzeń publicznych. 28

7.4    Kontakt z mediami 28

7.5    Adaptacja i produkcja materiałów informacyjnych. 28

7.6    Rekrutacja wykładowców (trenerów) 36

7.7    Szkolenie wykładowców (trenerów) 37

7.8    Harmonogram pierwszych 10 warsztatów.. 38

8.  Etap trzeci - Wdrożenie. 38

8.1 Wydarzenie otwierające. 39

8.2 Zintensyfikowana wymiana między lokalnymi interesariuszami 39

8.3 Współpraca z prasą/mediami i wprowadzenie przewodnika dla mediów.. 40

8.4 Wykłady i wydarzenia publiczne..................................................................................................29

8.5 Dystrybucja materiałów informacyjnych…………………………………………………………………………………29

8.6    Zaawansowane szkolenie dla lekarzy POZ. 42

8.7    Warsztaty dla osób strażniczych. 42

8.8    Działania samopomocowe. 43

8.9    Gorąca linia dla osób po próbie samobójczej 43

9.  Od modelowego projektu do krajowej sieci Aliansów Przeciwko Depresji 43

10. Więcej informacji - Europejski Alians Przeciwko Depresji 45

Załącznik A - Przegląd rodzajów interwencji według 4 poziomów.. 46

Załącznik B -  Źródła. 52

Wprowadzenie

Podręcznik został opracowany jako przewodnik dla specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego, dla innych pracowników służby zdrowia i dla wszystkich osób zaangażowanych w tych krajach i regionach, które zamierzają stworzyć lokalny sojusz i wdrożyć czteropoziomową koncepcję interwencji środowiskowych przeciwdziałającą depresji i zachowaniom samobójczym.

Obecna wersja podręcznika została opracowana i jest rozpowszechniana przez Europejski Alians Przeciwko Depresji (EAAD) w krajach, w których EAAD-Best jest wdrażany oraz w krajach transferowych, czyli tych, gdzie koncepcja po raz pierwszy została zbadana w działaniu już wcześniej. Prezentuje wnioski, jakie sformułowano podczas wprowadzania EAAD w życi i przedstawia konkretne sposoby postępowania.

Koncepcja czteropoziomowej interwencji środowiskowej EAAD została po raz pierwszy opracowana w ramach projektu pilotażowego w 2001 i 2002 roku w niemieckim mieście Norymberga (Hegerl et al. 2006, 2010). EAAD był następnie finansowany jako projekt przez Komisję Europejską w latach 2004-2008. Następnie utworzony został European Alliance Against Depression [Europejski Alians Przeciwko Depresji] jako niezależna organizacja non-profit.

Podręcznik zawiera spostrzeżenia i zalecenia wynikające z rozległego doświadczenia EAAD i jego partnerów we wprowadzaniu koncepcji czteropoziomowej interwencji w ponad 120 regionach w 15 krajach w Europie i poza nią. Ponadto w ramach kilku projektów finansowanych przez Unię Europejską (UE) przeprowadzono systematyczne badania wdrożeniowe i analizę procesów, co pozwoliło uzyskać dalsze informacje na temat tych praktycznych doświadczeń (Harris et al. 2016; Harris et al. 2013; Hegerl et al. 2009).

EAAD-Best

Projekt EAAD-Best, finansowany w ramach Rocznego Programu Pracy 2020 Trzeciego Programu UE dla Zdrowia (HP-PJ-2020), to trzyletni program, który rozpoczął się 2 kwietnia 2021 r.

Dwa nadrzędne cele tego projektu: poprawa opieki nad osobami z depresją oraz zapobieganie zachowaniom samobójczym w Europie mają zostać osiągnięte poprzez:

i)  przeniesienie koncepcji czteropoziomowej interwencji środowiskowej EAAD do nowych regionów i krajów w Europie,

ii) promowanie wykorzystania   iFightDepression®, internetowego narzędzia do pracy własnej dla pacjentów z depresją.

EAAD-Best w odpowiednim czasie zajmie się także nasileniem problemów ze zdrowiem psychicznym związanych ze skutkami Covid-19.

Projektem EAAD-Best zarządza centrum koordynacyjne EAAD (kierownik: prof. dr Ulrich Hegerl) znajdujące się na Wydziale Psychiatrii, Psychosomatyki i Psychoterapii Uniwersytetu Goethego we Frankfurcie nad Menem.

W „krajach wprowadzających” (Bułgaria, Estonia, Grecja, Włochy i Polska) czteropoziomowa interwencja EAAD jest po raz pierwszy stosowana w regionach modelowych, a równocześnie przenoszona do kolejnych regionów. W „krajach transferowych” (Węgry, Irlandia i Hiszpania) koncepcja czteropoziomowej interwencji została już wdrożona w regionach modelowych, a dalszym celem jest przeniesienie tych działań do nowych regionów w danym kraju.

Jednocześnie zarówno kraje wprowadzające, jak i transferowe, będą promować i koordynować ogólnokrajowe wdrażanie narzędzia iFightDepression® oraz strony internetowej zwiększającej świadomość na temat depresji.

Projekt EAAD-Best otrzymał dofinansowanie z Trzeciego Programu Unii Europejskiej dla Zdrowia - Roczny Program Pracy 2020 (HP-PJ-2020) w ramach umowy o grant nr 101018325. Odpowiedzialność za prezentowany tutaj materiał i wyrażane poglądy ponoszą wyłącznie autorzy. Komisja Europejska nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie przedstawionych informacji.

Informacje i dane kontaktowe EAAD

EAAD to międzynarodowa organizacja non-profit z siedzibami w Lipsku i Frankfurcie nad Menem w Niemczech, z partnerami z ponad 20 krajów – z Europy, Kanady, Ameryki Łacińskiej, Australii i Nowej Zelandii.

Główne cele EAAD to poprawa opieki i leczenia pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi oraz zapobieganie zachowaniom samobójczym na całym świecie.

EAAD jako organizacja międzynarodowa jest ważnym uczestnikiem działań lokalnych na rzecz zapobiegania samobójstwom. W sposób udokumentowany i bardzo efektywny  wprowadza czteropoziomową koncepcję interwencji środowiskowej. Jest również zaangażowana w kilka europejskich projektów badawczych dotyczących tych samych problemów.

Ważnym elementem czteropoziomowej koncepcji EAAD jest wielojęzyczne i międzynarodowo wdrażane narzędzie iFightDepression® dla osób z zaburzeniami depresyjnymi (www.tool.iFightDepression®.com), a także powiązana z nim strona informacyjna iFightDepression® (www.iFightDepression®.com). Narzędzie iFightDepression® to internetowy program do samodzielnego wykorzystania dla osób cierpiących na depresję w postaci łagodnej lub umiarkowanej.

Zapraszamy na stronę internetową EAAD, gdzie przedstawiamy nasze cele, zarząd i aktualnych członków oraz podajemy informacje o innych projektach. Członkami zarządu są prof. dr Ulrich Hegerl (prezes), prof. dr Ella Arensman (wiceprezes) i dr Victor Pérez Sola (skarbnik).

W celu uzyskania dalszych informacji prosimy o kontakt z Europejskim Aliansem Przeciwko Depresji. Email: contact@eaad.net. Strona internetowa: www.eaad.net. Twitter: @EAAD_Research. LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/european-alliance-against-depression-e-v

Dane kontaktowe Partnera EAAD-Best. W Polsce interwencję EAAD prowadzi dr Piotr Toczyski (Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej) z zespołem współpracowników.

1.   Dlaczego skupiamy się na depresji i zachowaniach samobójczych?

Strategia stojąca za koncepcją czteropoziomowej interwencji opiera się na trzech najważniejszych zasadach.

Zasada 1. Jednoczesne skupienie się na próbach samobójczych (AS) i samobójstwach dokonanych (CS).

         Zachowania samobójcze są niezwykle ważnym i zarazem globalnym problemem zdrowia publicznego. Według Światowej Organizacji Zdrowia (2014) na całym świecie dochodzi rocznie do około 800 000 samobójstw (CS) i około 20 razy większej liczby prób samobójczych (AS). W Europie samobójstwo jest jedną z dziesięciu głównych przyczyn zgonów (WHO/Europa, 2004). Próby samobójcze (AS od „attempted suicide”) i samobójstwa dokonane (CS od „completed suicide”) mają inne korelaty demograficzne. Na przykład w większości krajów ryzyko AS jest najwyższe wśród młodszych kobiet, podczas gdy ryzyko CS jest najwyższe wśród starszych mężczyzn. Jednak zarówno AS, jak i CS są ściśle powiązane. W szczególności ryzyko śmierci po podjęciu próby samobójczej wynosi około 10% (Runeson et al. 2010). Dlatego celem interwencji powinno być zmniejszenie zarówno liczby prób samobójczych (AS), jak i samobójstw dokonanych (CS).

Zasada 2. Jednoczesne zajęcie się zachowaniami samobójczymi oraz opieką i leczeniem osób z depresją.

         Zarówno zachowania samobójcze, jak i depresja oznaczają duże problemy ze zdrowiem psychicznym. Częściowo nakładają się na siebie, ponieważ duża część zachowań samobójczych ma miejsce w trakcie depresji. Istnieje jednak wiele innych zaburzeń psychicznych, które również wiążą się z wyraźnie zwiększonym ryzykiem samobójstwa, takich jak schizofrenia, uzależnienie od narkotyków i alkoholu, zaburzenia odżywiania się, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, czy zaburzenia osobowości z pogranicza. Jakie są zatem powody łączenia problematyki, depresji i zachowań samobójczych w ramach czteropoziomowej interwencji?

Najważniejszy powód: depresja jest poważną, zagrażającą życiu chorobą, dla której wskaźnik przynajmniej jednokrotnego wystąpienia w życiu wynosi 13% (Kessler et al. 2015). Jednak tylko niewielka część osób dotkniętych tą chorobą otrzymuje odpowiednie leczenie, a i to często z opóźnieniem (Wang et al. 2007). Dzieje się tak pomimo dostępności  skutecznych terapii (antydepresanty, psychoterapia). Depresja jest zatem uważana za jedno z zaburzeń, które powinno być skuteczniej leczone.

Kolejnym powodem jest ten, że depresja jest zdecydowanie najistotniejszym zaburzeniem psychicznym przyczyniającym się do AS i CS.

Na liście uzasadnień dla łączenia zagadnień depresji i samobójstw w jednej interwencji jest też i ten, że kampania public relations (PR), poświęcona zarówno depresji, jak i zapobieganiu samobójstwom, może mieć większy wpływ i być bardziej nagłośniona w społeczności lokalnej. Ponad połowa populacji jest bezpośrednio lub pośrednio dotknięta tą chorobą lub jej konsekwencjami. Zwiększa to szansę, że kampania zostanie zauważona i spowoduje  wzrost poczucia odpowiedzialności za jej wynik.

Jest wreszcie i ten powód, że ważną zaletą łączenia dwóch problemów, jakimi są depresja i zapobieganie samobójstwom, jest możliwość przesunięcia punktu ciężkości między tymi tematami w zależności od grup docelowych. Zwracając się do ogółu społeczeństwa w ramach kampanii public relations, należy przenieść punkt ciężkości interwencji na depresję. Kampanie skupiające się na samobójstwach mogą wprawdzie zwiększyć chęć poszukiwania pomocy przez osoby zagrożone, należy mieć jednak na uwadze, że podejście to wiąże się również z dużym ryzykiem wywołania negatywnych skutków, które mogą doprowadzić do zwiększenia wskaźników samobójstw. Wśród nich można wymienić wzrost dostępności poznawczej zachowań samobójczych (zob. Hegerl et al. 2013), wzrost liczby przypadków efektu Wertera (chęci naśladownictwa) oraz obniżenie bariery wobec zachowań samobójczych poprzez normalizację i destygmatyzację samobójstw. Zwracając się do pracowników służby zdrowia lub facylitatorów społecznych, można położyć większy nacisk na zapobieganie samobójstwom. Ta elastyczność w określaniu punktu ciężkości jest istotną zaletą, gdy łączy się tematy zapobiegania samobójstwom i lepszej opieki nad osobami z depresją.

Zasada 3. Równoczesne rozpoczęcie działań na czterech poziomach interwencji

         Wcześniejsze badania dostarczyły dowodów na skuteczność tego podejścia. W ramach projektów kontrolowanych w kilku, choć nie we wszystkich, badaniach stwierdzono prewencyjny wpływ czteropoziomowej interwencji na zachowania samobójcze, czyli próby samobójcze oraz samobójstwa dokonane, a więc z użyciem skrótów: AS oraz CS (Hegerl et al. 2006, 2010, 2019, Hübner-Liebermann et al. 2010, Székely et al. 2013).

Interwencja czteropoziomowa łączy różne środki, które uważa się za korzystne w procesie zapobiegania samobójstwom (Zalsman et al. 2016). Jak opisano poniżej, wykazano, że połączenie tych środków tworzy efekty synergiczne i katalityczne, które wykraczają poza sumę pojedynczych efektów.

Należy zauważyć, że jeśli chodzi o zapobieganie samobójstwom, ograniczenie dostępu do czynników mogących spowodować śmierć (np. poprzez zmniejszenie rozmiaru opakowań przepisywanych leków, instalowanie fizycznych barier w miejscach newralgicznych, zmianę przepisów dotyczących broni palnej, detoksykację gazu do użytku domowego i samochodowego, ograniczenie dostępu do toksycznych pestycydów) jest uwzględnione w pierwszym i trzecim poziomie interwencji.

2.      Na czym polega koncepcja czteropoziomowej interwencji?

Europejski Alians przeciwko Depresji opracował i zoptymalizował koncepcję czteropoziomowej interwencji. Została ona po raz pierwszy opracowana i przetestowana w projekcie pilotażowym w 2001 i 2002 roku w Norymberdze (Hegerl et al. 2006, 2010).

Koncepcja czteropoziomowej interwencji zapewnia jednocześnie działania w czterech grupach społeczności lokalnej  w celu poprawy opieki nad osobami z depresją i zapobiegania zachowaniom samobójczym (patrz rys. 1 poniżej).

Koncepcja czteropoziomowej interwencji jest realizowana przez regionalny sojusz najważniejszych interesariuszy.

Poziom 1 - Współpraca z lekarzami podstawowej i psychiatrycznej opieki zdrowotnej

Skupienie się na szkoleniu lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) w celu wsparcia diagnozowania depresji oraz poprawy jej leczenia poprzez oferowanie materiałów informacyjnych dla pacjentów, a także internetowego programu do samodzielnego wykorzystania z przewodnikiem.

Poziom 2 - Cała lokalna społeczność  - działania public relations

Edukacja społeczeństwa przy pomocy kampanii zwiększającej świadomość na temat depresji z wykorzystaniem głównych komunikatów:

·   Depresja może dotknąć każdego.

·   Depresja to prawdziwa choroba.

·   Depresja ma wiele twarzy.

·   Depresję można leczyć.

Poziom 3 - Współpraca z facylitatorami społecznymi, strażnikami i interesariuszami

Etap szkolenia osób strażniczych (będą to rzecznicy, liderzy, promotorzy i propagatorzy) dla grup zawodowych (takich jak: opiekunowie, nauczyciele, księża, policja) w celu zwiększenia umiejętności rozpoznawania i kierowania osób z depresją pod profesjonalną opiekę, zarządzania zachowaniami samobójczymi, a także ograniczania dostępu do czynników mogących spowodować śmierć.

Poziom 4 - Wsparcie dla pacjentów, grup wysokiego ryzyka i ich bliskich

Wsparcie dla pacjentów i ich bliskich poprzez dostarczanie informacji na temat depresji i narzędzia iFightDepression®, wspieranie innych działań samopomocowych oraz wydawanie karty szybkiej pomocy dla osób po próbie samobójczej.

Level 1: Primary and mental health care

Poziom 1: Podstawowa opieka zdrowotna i leczenie zdrowia psychicznego

Level 2: The general public in the community

Poziom 2: Cała lokalna społeczność

Level 3: Community facilitators, gatekeepers, and stakeholders

Poziom 3: Facylitatorzy społeczni, osoby strażnicze oraz wszyscy zainteresowani

Level 4: Patients, high-risk groups, and relatives

Poziom 4: Pacjenci, grupy wysokiego ryzyka i ich bliscy

Goals: Improving the care for people with depression and preventing suicidal behaviour

Cele: Poprawa opieki nad osobami z depresją i zapobieganie zachowaniom samobójczym

Rysunek 1: Koncepcja czteropoziomowej interwencji EAAD

Przegląd rodzajów interwencji, które występują w każdym etapie działania, można znaleźć w Załączniku A.

3.      Którzy interesariusze tworzą sojusz lokalny lub regionalny?

Aby skutecznie wprowadzić koncepcję czteropoziomowej interwencji, należy zaangażować osoby z różnych środowisk i wspierać je, budząc w nich poczucie współodpowiedzialności. Rysunek 2 prezentuje różne typy interesariuszy, których można włączyć w budowanie sieci środowiskowej, mającej stać się sojuszem regionalnym.

Zapraszając osoby zainteresowane i zaangażowane do udziału w regionalnym sojuszu, począwszy od wstępnych etapów planowania, poprzez tworzenie z nimi sieci w celu realizacji wspólnych celów, kształtujemy w nich poczucie wspólnoty i współodpowiedzialności.

The community based network /Lokalna sieć środowiskowa

Churches and social services / Kościoły i służby społeczne

Schools / Szkoły

Health insurance funds / Fundusze ubezpieczeń zdrowotnych

General Practitioners and other primary care providers / Lekarze POZ i inni pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej

Psychiatric hospitals and specialized care providers / Szpitale psychiatryczne i pracownicy specjalistycznej opieki

Medical and mental health associations / Stowarzyszenia medyczne i zdrowia psychicznego

Psychotherapists / Psychoterapeuci

Pharmacies / Apteki

Geriatric care / Opieka geriatryczna

Self-help groups / Grupy samopomocy

Crisis intervention centres / Centra interwencji kryzysowej

Others / Inni, 

Local health authorities and stakeholders / Jednostki samorządowe  zajmujące się opieką zdrowotną i osoby zainteresowane, zaangażowane (interesariusze)

Patient and relatives organisations / Organizacje pacjentów i ich bliskich

Police / Policja

Rysunek 2: Sieć środowiskowa

4.      Jakie są trzy etapy wdrożenia?

Proces wdrażania koncepcji czteropoziomowej interwencji można podzielić na trzy etapy.

·   Etap 1: Planowanie, projektowanie i strategia

·   Etap 2: Przygotowanie

·   Etap 3: Wdrożenie

W ramach każdego etapu należy rozważyć szereg zadań i działań, jak pokazano na rys. 3 poniżej.

Należy jednak pamiętać, że ten podręcznik został napisany wyłącznie jako przewodnik, i wybór najlepszego podejścia w Waszym kraju lub regionie powinien być zdefiniowany w zależności od tego, gdzie i jak wdrażana jest koncepcja czteropoziomowej interwencji, czy opieracie się na istniejącym lokalnym sojuszu, czy też budujecie nowy.

Step 3: Implementation

Etap 3: Wdrożenie

Opening event

Wydarzenie otwierające

Advanced training for GPs

Zaawansowane szkolenie dla lekarzy POZ

Workshops for gatekeepers

Warsztaty dla  liderów, promotorów i propagatorów

Lectures/ public events

Wykłady/wydarzenia publiczne

Distribution of information material

Dystrybucja materiałów informacyjnych

Self help activities

Działania samopomocowe

Implementation of media guide

Wprowadzenie przewodnika dla mediów

Cooperation with press/ media

Współpraca z prasą/mediami

Intensified exchange between local stakeholders

Zintensyfikowana wymiana między lokalnymi interesariuszami

Hotline for patients after suicide attempt

Gorąca linia dla pacjentów po próbie samobójczej

Continuous evaluation

Ciągła ewaluacja

Step 2: Preparation

Etap 2: Przygotowanie

Preparing evaluation, baseline measurement

Przygotowanie ewaluacji, pomiar wyjściowy

Integration of all relevant institutions

Integracja wszystkich odpowiednich instytucji

Adaptation and production of information material

Adaptacja i produkcja materiałów informacyjnych

Recruiting of lecturers

Rekrutacja wykładowców

Training of lecturers

Szkolenie wykładowców

Planning and locating first public events

Planowanie i lokalizacja pierwszych wydarzeń publicznych

Scheduling of first 10 workshops

Harmonogram pierwszych 10 warsztatów

Contacting media

Kontakt z mediami

Preparation of opening event

Przygotowanie wydarzenia otwierającego

Step 1: Planning, design, strategy

Etap 1: Planowanie, projektowanie, strategia

Involve patrons

Zaangażowanie patronów

Status Quo Analysis, definition of purpose

Analiza status quo, definicja celu

Recruiting allies

Rekrutacja sojuszników

Analysis of resources

Analiza zasobów

Definition of basic structure

Określenie podstawowej struktury

Appointment of coordinator

Wyznaczenie koordynatora

Organise kick-off meeting

Zorganizowanie spotkania inauguracyjnego

Initiators in a cleary defined region

Inicjatorzy w ściśle zdefiniowanym regionie

Dla projektu EAAD-Best przewidziane zostały trzyletnie ramy czasowe.

Etap pierwszy - zawiązanie sojuszu i znalezienie partnerów, rozpoczął się w kwietniu 2021, spotkanie inauguracyjne zostało przeprowadzone do końca dwunastego miesiąca.

Etap drugi - przygotowanie interwencji i materiałów, rozpoczął się  na początku projektu i również skończył się po dwunastu miesiącach.

Etap trzeci - wdrożenie - rozpoczyna się zazwyczaj w 12 miesiącu projektu, bezpośrednio po ceremonii otwarcia.

5.      Wdrożenie - najważniejsze wskazówki

Najważniejsze wskazówki, umieszczone poniżej, zostały zebrane podczas wdrażania koncepcji czteropoziomowej interwencji i budowania lokalnych sojuszy w ponad 120 regionach w 15 krajach.

·   Ustalcie, czy w regionie istnieją programy lub sojusze dotyczące samobójstw i depresji. Celem nie jest ustanowienie konkurencyjnego programu lub sojuszu, a raczej rozwijanie działań, które uzupełniają się i są zintegrowane z istniejącymi programami lokalnymi, tworząc jedną dużą sieć.

·   W wielu krajach istotne jest silne podejście oddolne. Dlatego starajcie się, aby w sojuszu nie dominowała jedna osoba lub instytucja (np. szpital uniwersytecki), ponieważ może to wywołać opór u innych uczestników projektu. Podejście oddolne umożliwi współpracę i akceptację lokalnych pracowników opieki oraz pomoże zapewnić ich zaangażowanie.

·   Podkreślajcie, że wspólne cele to zapobieganie samobójstwom i poprawa opieki nad osobami z depresją. Cele te można osiągnąć jedynie poprzez zbiorowe starania. Należy dążyć do tego, aby potencjalni partnerzy stali się częścią tych starań, tworząc u nich poczucie włączenia.

·   Jeśli to konieczne, postarajcie o dodatkowe finansowanie, być może z wielu źródeł, aby zmaksymalizować intensywność interwencji.

·   Starajcie się organizować spotkania sieci w obiektach społeczności lokalnej (jeśli to możliwe naprzemiennie między różnymi partnerami), aby podkreślić środowiskowy charakter sojuszu i interwencji.

·   Zaproście potencjalnych partnerów i interesariuszy, aby spotkali się na „neutralnym gruncie” (np. nie w wiodącej organizacji), aby uniknąć zachowań wyższościowych i tworzenia struktury hierarchicznej. 

·   Jeśli to możliwe, zrekrutujcie wolontariuszy. Osoby te mogły lub  mogą cierpieć na depresją, co wniesie do programu cenną perspektywę pacjenta. Wolontariusze o różnym pochodzeniu i doświadczeniu zawodowym często wykazują wysoki poziom zaangażowania i mogą wpłynąć na oszczędności podczas realizacji całego programu.

·   Ważne: zaangażujcie we wczesnym etapie znanego rzecznika lub wybitnego patrona, a także prezydenta lub innego oficjalnego przedstawiciela miasta lub regionu. To bardzo ułatwia pozyskiwanie współpracowników. Patron lub rzecznik niekoniecznie musi cierpieć na depresję, ale powinien znać i wspierać program.

Etap pierwszy – Planowanie, projektowanie i strategia

W trakcie pierwszego etapu należy zająć się następującymi kwestiami, aby skonstruować sojusz regionalny:

·       określenie podstawowej struktury

·       rekrutacja sojuszników

·       zaangażowanie patronów

·       wyznaczenie koordynatora

·       analiza zasobów

·       analiza status quo i definicja celu

·       zorganizowanie spotkania inauguracyjnego

6.1  Określenie podstawowej struktury

·       Inicjatorem sojuszu może być konkretna osoba (np. dyrektor szkoły lub polityk zajmujący się problematyką zdrowotną, psychiatra), ale także mała organizacja (np. grupa samopomocy) lub instytucja (np. szpital psychiatryczny razem z kadrą kierowniczą).

·       Inicjator sojuszu powinien zdecydować o podstawowej strukturze sojuszu lokalnego. Na przykład, czy będzie częścią istniejącej organizacji, czy też zostanie założona odrębna organizacja pozarządowa i czy będzie ona kierowana przez radę doradczą i grupę ekspertów jako doradców zewnętrznych?

·       Dołączenie do istniejącej organizacji/instytucji, takiej jak wydział psychiatrii lub grupa samopomocy, może być jednym ze sposobów na zorganizowanie sojuszu. W tej sytuacji sojusz jest zazwyczaj podprojektem lub częścią istniejącej organizacji.

·       Inną opcją jest utworzenie NGO (organizacja pozarządowa, stowarzyszenie non-profit), które, jak wynika z naszego doświadczenia, ma wiele zalet i zwiększa prawdopodobieństwo, że sojusz będzie działać stale, a zatem będzie trwały.

·       Wybór, jak powyżej, początkowo wymaga pracy administracyjnej, ale wtedy sojusz będzie miał określony status prawny, co pomoże przy ubieganiu się o dodatkowe finansowanie programu i pozyskiwanie darowizn. EAAD może udzielić porad dotyczących założenia NGO.

·       Co ważne, gdy sojusz jest połączony/powiązany z już istniejącą organizacją, zmiany personalne w tej organizacji mogą wpłynąć na jego istnienie w przyszłości, jeśli nowi liderzy nie będą zbyt mocno zainteresowani sojuszem.

·       Należy utworzyć małą grupę sterującą (około 2-5 osób) do kierowania sojuszem.

·       Należy zdefiniować region lub obszar, który będzie wyznaczał granice sojuszu i na terenie którego będą realizowane interwencje. Pomocne może być wyznaczenie obszaru za pomocą kodu pocztowego, ponieważ pomaga to dostosować się do innych usług społecznych i zdrowotnych w danym regionie i zapewnia przejrzystość.

6.2  Rekrutacja sojuszników

·       Postarajcie się zidentyfikować szeroką sieć interesariuszy. Mogą to być: decydenci/partnerzy w regionie, propagatorzy tacy, jak policja, nauczyciele lub duchowni, którzy mogą dołączyć do sojuszu. Powinny to być osoby lub organizacje, które wniosą konkretne korzyści do całego projektu. Spróbujcie najpierw skontaktować się z władzami danej organizacji.

·       Przeanalizujcie już istniejący, ogólny system opieki zdrowotnej i system leczenia zdrowia psychicznego w regionie, aby zidentyfikować istotne podmioty. Sporządźcie mapę sieci pokazującą, jak te wszystkie elementy do siebie pasują, a gdzie są luki.

·       Przygotujcie opracowanie pokazujące, jaki jest stopień zaangażowania różnych partnerów i jak mogą oni bardziej włączyć się w procesy kierownicze.

·       Aby współpraca była efektywna i satysfakcjonująca, wszyscy uczestnicy muszą być bardzo aktywni. Wcześniejsze osobiste powiązania i partnerstwa są korzystne dla zwiększenia ich zaangażowania.

·       Istniejące lokalne inicjatywy ochrony zdrowia powinny zostać włączone w proces przygotowawczy (jako rada doradcza lub jako interesariusze). Zwiększa to podejście oparte na współpracy i pomaga uniknąć wrażenia konkurencyjnej inicjatywy rozwijającej się w regionie.

·   Innych ważnych interesariuszy lub potencjalnych sponsorów też należy zaangażować w fazę przygotowania projektu, ponieważ pomaga im to identyfikować się z sojuszem.

·   Dobrze jest zaangażować także niezależne organizacje wspierające osoby z depresją i ich bliskich.

·   Pamiętajcie, że zaangażowanie głównych interesariuszy i osób strażniczych we wdrażanie interwencji nie może zabierać im zbyt dużo czasu. Gdy zapraszamy ich do udziału, pomocne będzie określenie częstotliwości spotkań lub zadań.

·   Skontaktujcie się z interesariuszami, których zidentyfikowaliście i przedstawcie swój projekt oraz zaproponujcie konkretne pomysły, jak mogą z Wami współpracować w ramach sojuszu lub jakie wsparcie mu zapewnić. Możecie to zrobić listownie lub podczas spotkania. Pomocne może być przygotowanie prezentacji lub materiałów drukowanych na pierwsze spotkanie wprowadzające.

6.3  Zaangażowanie patronów

·   Bardzo ważne jest znalezienie patrona, wpływowej i ogólnie szanowanej osoby w regionie, która będzie wspierać i promować sojusz.

·   Ta osoba nie musi mieć osobistych przeżyć związanych z depresją, ale powinna być zainteresowana publicznym wspieraniem sojuszu i jego celów.

·   Dobrze jest również poprosić prezydenta miasta lub włodarza regionu o wyraźne poparcie sojuszu i wzięcie udziału w ceremonii otwarcia oraz w konferencji prasowej na początku interwencji.

·   Wybitny patron pomoże zyskać wsparcie i współpracę wielu partnerów, w tym mediów. Dlatego patrona należy znaleźć już na wczesnym etapie przygotowań.

6.4  Wyznaczenie koordynatora

·       Koordynator projektu powinien sprawnie prowadzić sojusz, zapewnić dobry przepływ informacji, zadbać o lokalną integrację całego projektu oraz organizację skomplikowanych działań interwencyjnych.

·       Jego głównymi zadaniami są planowanie, wdrażanie i monitorowanie/kontrola wdrażania, które zapewni osiągnięcie wyznaczonych celów w ramach dostępnych zasobów (budżetu i personelu) oraz proponowanych ram czasowych.

·       Może to być osoba już pracująca w systemie opieki zdrowotnej, która może wykonywać zadania koordynacyjne w ramach swojej normalnej pracy. Może to być również osoba  wykonująca to zadanie wolontariacko.

·       Doświadczenie pokazuje, że koordynator z dobrymi umiejętnościami organizacyjnymi i komunikacyjnymi jest najważniejszy dla powodzenia całego projektu. Inne doświadczenia lub umiejętności przydatne do pełnienia roli koordynatora to:

-        podstawowa wiedza na temat depresji i zapobiegania samobójstwom (najlepiej pracownik służby zdrowia),

-        doświadczenie i znajomość lokalnego systemu opieki zdrowotnej,

-        profesjonalizm, umiejętność efektywnego nawiązywania kontaktów z potencjalnymi partnerami,

-        wsparcie ze strony liderów projektu (grupy sterującej) i rady doradczej,

-        określenie czasu przeznaczonego na projekt i nawet stałej godziny na konsultacje z partnerami sieci,

-         silne zaangażowanie.

·       Najlepszym rozwiązaniem może okazać się zatrudnienie koordynatora projektu na co najmniej pół etatu.

·       Jeżeli mamy kilka miejsc, w których wdrażana jest interwencja, zaleca się wyznaczenie paru koordynatorów lokalnych i jednego koordynatora ogólnego.

6.5 Analiza zasobów

·   Dostępność środków finansowych będzie po części decydować o tym, jakie działania interwencyjne alians jest w stanie wdrożyć w określonym regionie.

·   EAAD nie akceptuje finansowania ani sponsorowania od firm farmaceutycznych.

·   Należy również wziąć pod uwagę finanse organizacji. W szczególności, czy alians jest powiązany z istniejącą organizacją/instytucją, a jeśli nie, należy założyć osobne konto bankowe projektu.

·   Koordynator projektu powinien być odpowiedzialny za zarządzanie finansami. Jeśli alians nie ma koordynatora, powinien za to odpowiadać członek grupy sterującej.

·   Kalkulując budżet sojuszu regionalnego, należy wziąć pod uwagę koszty personelu, koszty podróży, wydatki związane z wdrożeniem każdego z 4 poziomów interwencji (np. koszty szkoleń, projektowania, drukowania materiałów, koszty strony internetowej), koszty ewaluacji oraz wszelkie koszty związane z regularnymi spotkaniami w ramach projektu.

·   Wysokość tych kosztów będzie zależeć od lokalnych warunków w regionie.

·   Zidentyfikujcie sposoby obniżenia kosztów: Zrekrutujcie wolontariuszy, zwłaszcza wśród organizacji partnerskich aliansu lub osób z doświadczeniem depresji, studentów medycyny, psychologii, nauk społecznych, zdrowia publicznego itp.; nawiążcie relacje z firmami, które mogą wesprzeć sojusz swoimi usługami (np. drukowaniem lub rozprowadzaniem materiałów do kampanii publicznej). Spróbujcie znaleźć pomieszczenia na spotkania, które są dostępne bez opłat.

·   Przy ustalaniu budżetu należy pamiętać, że jest wysoce zalecane, aby interwencje na wszystkich 4 poziomach były realizowane jednocześnie w celu uzyskania efektów synergicznych. Im więcej działań można realizować jednocześnie, tym większe są szanse na osiągnięcie dobrych wyników.

6.6  Analiza status quo i definicja celu

·       Nadrzędnym celem jest zapobieganie aktom samobójczym oraz poprawa opieki nad pacjentami z depresją.

·       Przy dalszym definiowaniu tych celów ważne jest, aby zebrać aktualne informacje („jak jest”). Zbierając te informacje, zaczniecie dostrzegać, gdzie są luki i na czym należy się skupić, aby osiągnąć stan pożądany („jak ma być”).

Gromadzone informacje mogą obejmować takie dane, jak liczba zgonów samobójczych w regionie, częstotliwość występowania depresji w poszczególnych grupach, liczba wystawianych recept na leki przeciwdepresyjne lub czas oczekiwania na leczenie. Mogą również obejmować ocenę istniejących usług i wsparcia, na przykład to, czy są jakieś grupy, które się wspierają? Czy informacje o możliwych formach pomocy są łatwo dostępne? Jak dobrze działa współpraca między lekarzami POZ a specjalistami zdrowia psychicznego (psychiatrami)? Czy istnieją luki między leczeniem szpitalnym a ambulatoryjnym?

·       Szczegółowe cele można następnie określić, porównując stan „jaki jest” ze stanem „jaki ma być”. Cele te powinny jasno określać to, co sojusz zamierza osiągnąć poprzez interwencje.

·       Jako narzędzia do formułowania celów można użyć akronimu KMARO (w jęz. ang SMART, od haseł: konkretny, mierzalny i akceptowalny dla grupy docelowej, realistyczny i określony w czasie). Zadajcie sobie następujące pytania:

-        Konkretny: Czy cel jest dobrze zdefiniowany i ukierunkowany?

-        Mierzalny: Czy mogę zmierzyć, czy zaszła zmiana?

-        Akceptowalny dla grupy docelowej: Czy odpowiada potrzebom grupy docelowej?

-        Realistyczny: Czy można go osiągnąć?

-        Określony w czasie: Czy ramy czasowe wyznaczone dla osiągnięcia celu są jasno określone?

·       Po ustaleniu celów ogólnych i szczegółowych można skonstruować harmonogram kolejnych kroków (przygotowania i realizacji).

·       Zastanówcie się nad czasem trwania interwencji. Alians musi mieć określoną datę rozpoczęcia, ale niekoniecznie datę zakończenia. Większość sojuszy działa przez wiele lat. Może będziecie chcieli ustalić ramy czasowe dla niektórych inicjatyw, ale nie dla całego sojuszu.

·       Myśląc o czasie, pamiętajcie, że alians powinien rozpocząć interwencję dużą, publiczną ceremonią otwarcia, ponieważ nagłośni to rozpoczęcie kampanii i jednocześnie wpłynie na podniesienie świadomości społecznej dotyczącej depresji.

6.7  Zorganizowanie spotkania inauguracyjnego

·       Zorganizujcie i przeprowadźcie wydarzenie inauguracyjne ze wszystkimi osobami zaangażowanymi  oraz patronami, aby zaprezentować  cel, projekt i plan wdrożenia. Poinformujcie media i, jeśli to możliwe, zorganizujcie konferencję prasową.

·       Wtedy można szerzej omówić plany i koncepcję czteropoziomowej interwencji, zapraszając przybyłych do współpracy, zgłaszania wniosków i przekazywania informacji zwrotnych.

·       Możecie  także zaproponować takie rozumienie sojuszu, które będzie wspólnym działaniem wszystkich zaangażowanych osób, które pracują na rzecz, zapobiegania samobójstwom i poprawy opieki nad osobami z depresją. W tym samym momencie można również zdefiniować najbardziej potrzebne środki interwencyjne i zastanowić się, czy pasują one do istniejących inicjatyw.

·       Można także zidentyfikować inne dostępne w środowisku środki, które wiążą się z zapobieganiem samobójstwom i nie są jeszcze włączone do czteropoziomowej interwencji, a następnie omówić ich włączenie.

·       Prawdopodobnie niektórzy zaproszeni będą nastawieni entuzjastycznie i chętni do udziału, inni mogą być wdzięczni za otrzymanie informacji, ale mogą nie chcieć aktywnie się zaangażować, a jeszcze inni mogą być sceptyczni. W zależności od tych reakcji można zdecydować, kogo i w jakim stopniu zaangażować w sojusz.

7.    Etap drugi – Przygotowanie

W etapie drugim (jak pokazano na rys. 3 powyżej) należy zająć się takimi kwestiami jak:

·   integracja wszystkich odpowiednich instytucji,

·       przygotowanie ceremonii otwarcia,

·       planowanie i lokalizacja pierwszych wydarzeń publicznych,

·       kontakt z mediami,

·       adaptacja obcojęzycznych materiałów i produkcja własnych materiałów informacyjnych,

·       rekrutacja wykładowców (trenerów),

·       szkolenie wykładowców (trenerów),

·       harmonogram pierwszych 10 warsztatów,

·       przygotowanie pomiaru wyjściowego ewaluacji.

7.1  Integracja wszystkich odpowiednich instytucji

·       Podczas fazy planowania potencjalni członkowie sojuszu (zainteresowane i/lub odpowiednie osoby i organizacje) zostały już zaproszone i wzięły udział w spotkaniu inauguracyjnym.

·       W fazie przygotowań tworzy się sojusz, a zaangażowane instytucje i interesariusze zostają ze sobą możliwie zintegrowani.

·       Zawsze należy nadal podkreślać, że planowana interwencja stanowi uzupełnienie istniejących inicjatyw w regionie, dodaje im wartości, ale nie konkuruje z nimi.

·       Podczas przygotowań (i planowania) decydujące znaczenie mają regularne spotkania projektowe, ponieważ większość pytań i zasadniczych decyzji wystąpi w tej fazie. Podczas spotkań należy opracować konkretne zadania dla różnych interesariuszy oraz określić odpowiednie pakiety robocze lub zespoły.

·       Zaleca się, aby w przypadku interwencji w kilku różnych miejscach były one zsynchronizowane.

·       Ważne jest, aby ustalić kanały komunikacji z aliansem, może to odbywać za pośrednictwem mediów społecznościowych lub biuletynu (konieczna wcześniejsza rejestracja).

7.2  Przygotowanie ceremonii otwarcia

·       Duża publiczna ceremonia otwarcia jest okazją do zaprezentowania lokalnego sojuszu ogółowi społeczności, mediom oraz potencjalnym partnerom i sponsorom.

·       Zorganizowanie konferencji prasowej podczas ceremonii otwarcia jest rekomendowane i stanowi dobrą okazję do przekazania lokalnym mediom zestawu prasowego (komunikat prasowy, pakiet materiałów informacyjnych oraz wytyczne dla mediów dotyczące raportowania samobójstw, dostępne w katalogu materiałów EAAD).

·       Szereg materiałów dotyczących ceremonii otwarcia znajduje się również w katalogu materiałów EAAD.

·       Oto kilka pomysłów na program ceremonii otwarcia: przemówienia inauguracyjne i słowo wstępne od znanych patronów lub interesariuszy, prezentacje naukowe lub koncert, wypowiedzi pacjentów, ich krewnych albo przedstawiciela EAAD.

·       Najlepiej byłoby, gdyby wstępne działania, dotyczące zapobiegania depresji i samobójstwom, zostały już wcześniej zaplanowane i można je było ogłosić podczas ceremonii (np. zbliżające się szkolenia dla lekarzy POZ, przedstawicieli lokalnych instytucji, publiczne wykłady na temat depresji itp.).

·       Podczas wydarzenia powinna być już przygotowana i rozprowadzana ulotka o regionalnym aliansie przeciwko depresji z podstawowymi informacjami na temat choroby oraz mapą kontaktów, pokazującą, gdzie jest możliwe uzyskanie pomocy lokalnie i jak można wesprzeć sojusz (przez darowizny, jako wolontariusz etc.). Pomoże to wzbudzić zainteresowanie i uzyskać dodatkowe wzmocnienie, tak aby projekt został efektywnie uruchomiony.

·       W momencie ceremonii otwarcia powinien być już zaplanowany pierwszy program działań interwencyjnych. Pozwoli to  dobrze wykorzystać dzień rozpoczęcia projektu, maksymalnie nagłośnić całość przedsięwzięcia i  od razu rozszerzyć świadomość społeczną na temat depresji.  

·       Utworzenie zewnętrznego (dostępnego dla wszystkich) biuletynu lub korzystanie z mediów społecznościowych to dobry sposób na promocję sojuszu. Możecie także poprosić uczestników w czasie ceremonii otwarcia, aby zapisali się do tego biuletynu.

7.3  Planowanie i lokalizacja pierwszych wydarzeń publicznych

·       Zaplanujcie pierwsze wydarzenia publiczne przed ceremonią otwarcia tak, aby można je było skutecznie promować. Przyniesie to korzyści całej kampanii.

·       Możliwych jest wiele rodzajów wydarzeń publicznych, takich jak otwarte wykłady, dyskusje  panelowe, wieczory tematyczne, stoiska informacyjne, projekty szkolne, wystawy sztuki lub spotkania o charakterze religijnym. Dobrze jest mieć do dyspozycji szereg wydarzeń, wybierając te najlepiej dopasowane do kontaktu z grupą docelową.

·       Główne przesłania sojuszu powinny być zawsze w centrum wydarzeń. Skuteczna reklama i promocja pomoże zwiększyć świadomość istnienia Waszego programu.

7.4  Kontakt z mediami

·       Wykorzystajcie kontakty, które mogliście nawiązać podczas szkoleń, ceremonii otwarcia lub konferencji prasowej, aby uzyskać pomoc w promowaniu zaplanowanych wydarzeń w lokalnych mediach.

·       Zastanówcie się również nad skontaktowaniem się z osobami poznanymi poprzez networking lub działania public relations, aby i one wzięły udział w warsztatach edukacyjnych.

·       Współpracę z prasą można zintensyfikować, publikując komunikaty prasowe na temat wydarzeń związanych z depresją. Możecie udzielać dziennikarzom wywiadów lub informacji związanych z chorobą i z kampanią. Dziennikarze mogą również zwrócić się do Was w sprawie oświadczeń, gdy już wiedzą, że istnieje lokalny alians przeciwko depresji.

·       Zaangażujcie się w media społecznościowe (jako przykład zobacz facebookową stronę niemieckiej fundacji pomocy w depresji lub jej konto na Instagramie). Sensowne jest utworzenie kanałów mediów społecznościowych, aby łatwo dotrzeć do szerszej grupy docelowej. Ponadto zalecamy wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za wszelkie działania w mediach społecznościowych oraz za marketing kampanii.

7.5  Adaptacja i produkcja materiałów informacyjnych

Adaptacja i produkcja materiałów odbywa się w czasie trwania czterech poziomów interwencji, każdy z nich opisano poniżej.

Poziom 2 - Ogół społeczeństwa: Kampania zwiększająca świadomość na temat depresji

·       Zdefiniujcie kolejne kroki kampanii zwiększającej społeczną świadomość na temat depresji zgodnie z dostępnymi finansami i potrzebami regionalnymi.

·       Pamiętajcie o najważniejszych przesłaniach: depresja to prawdziwa choroba, depresja ma wiele twarzy, depresja może dotknąć każdego, depresję można leczyć.

·       Celem kampanii jest:

-        zwiększanie wiedzy na temat depresji,

-        zmniejszenie stygmatyzacji depresji,

-        komunikowanie podstawowych przesłań,

-        zwiększanie dostępnych opcji i samej możliwości szukania pomocy,

-        promowanie pozytywnego modelu zdrowia psychicznego.

·       Przejrzyjcie materiały w katalogu materiałów EAAD, które można zaadaptować (przetłumaczyć i dokonać dopasowania do Waszych warunków) do wykorzystania w Waszym sojuszu. Są to ulotki, plakaty, broszury, krótkie filmy (można je wykorzystać na przykład w kinie).

·       Określcie koszty druku i dystrybucji materiałów do kampanii, dobrze jest mieć informację o tym, jakie materiały rozdystrybuowano i gdzie.

·       Poszukajcie miejsc, w których możecie bezpłatnie reklamować się lub prezentować materiały, mogą to być przestrzenie publiczne, szpitale, firmy ubezpieczeniowe, węzły komunikacyjne i środki transportu publicznego, apteki, gabinety lekarskie, poradnie lub ośrodki religijne.

·       W ramach projektu EAAD-Best istnieje strona informacyjna iFightDepression® oraz narzędzie iFightDepression® należy je przetłumaczyć do wykorzystania w Waszym kraju. 

·       Strona internetowa iFightDepression® (www.iFightDepression®.com) ma na celu przekazanie - opartych na badaniach - informacji na temat depresji i zachowań samobójczych, skierowanych nie tylko do ogółu społeczeństwa, ale także do młodych ludzi, ich rodzin i przyjaciół oraz do przedstawicieli różnych środowisk (np. dziennikarzy, nauczycieli, duchownych, policjantów) oraz pracowników służby zdrowia (lekarze POZ, farmaceuci).

·       Strona internetowa jest dostępna w 15 językach i jest doskonałym źródłem wielu informacji na temat depresji np. o jej przyczynach i objawach oraz o różnych możliwości leczenia.

·       Odwiedzający tę stronę mogą wykonać autotest na depresję, wyrazić opinie o witrynie internetowej i znaleźć informacje o lokalnych możliwościach uzyskania pomocy. Dostępny jest również glosariusz, zakładka, gdzie można pobrać materiały przeznaczone specjalnie dla konkretnych regionów a także inne przydatne linki.

Poziom 1: Współpraca z podstawową oraz psychiatryczną opieką zdrowotną i poziom 3: Facylitatorzy społeczni i interesariusze.

·   Szkolenie jest podstawowym elementem koncepcji czteropoziomowej interwencji na poziomie 1 (Współpraca z podstawową i psychiatryczną opieką zdrowotną) oraz poziomie 3 (Facylitatorzy społeczni i interesariusze).

·   Podstawowym celem szkolenia w czasie trwania poziomu 1 interwencji jest przekazanie lekarzom i specjalistom zdrowia psychicznego wiedzy na temat depresji (zwłaszcza diagnozowania i leczenia) i zachowań samobójczych (badania, monitorowania). Jest to szczególnie ważne dla pacjentów z depresją zgłaszających się do podstawowej i psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

·   Szkolenie wykwalifikowanych przewodników dla narzędzia iFightDepression® również wchodzi w zakres poziomu 1.

·   Podstawowym celem szkolenia na poziomie 3 jest dostarczenie lokalnym liderom, facylitatorom i interesaruszom wiedzy i podstawowych umiejętności interwencyjnych dotyczących depresji i zachowań samobójczych, ale także rozpoznania ścieżek skierowań i odesłań w obrębie systemu opieki zdrowotnej istniejących w danym regionie, tak aby móc sprawnie kierować ludzi do miejsc, w których mogą otrzymać wsparcie i leczenie.

·   Uwaga, na poziomie 3 dziennikarze powinni być również przeszkoleni, aby w odpowiedzialny sposób pisać o depresji i całym programie.

·       Najpierw zdefiniujcie grupy zawodowe, które zostaną przeszkolone w trakcie trwania działań z poziomu 1 i 3.

·       Poniższa tabela 1 zawiera pomysły dotyczące grup zawodowych, które można zaangażować w szkolenie, zaprosić do udziału.

Poziom 1 - Współpraca z podstawową i specjalistyczną opieką zdrowotną (zdrowie psychiczne)

Poziom 3 - Facylitatorzy społeczni i interesariusze

Grupa docelowa

Pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej

-  lekarze POZ,

-  inni specjaliści podstawowej opieki zdrowotnej, jeśli ma to zastosowanie w konkretnym regionie należącym do aliansu: np.

- pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej,

-  pediatrzy,

-  psychologowie podstawowej opieki zdrowotnej,

-  pracownicy socjalni podstawowej opieki zdrowotnej.

Specjaliści w zakresie zdrowia psychicznego, np.:

-  psychiatrzy,

- psychoterapeuci.

Szkolenia dla facylitatorów społecznych, takich jak:

-  farmaceuci,

-  opiekunowie duchowi (księża, siostry zakonne etc.),

-  policja,

-  nauczyciele szkolni,

-  opiekunowie osób młodych/starszych,

-  pracownicy socjalni i ośrodków doradztwa,

-  specjaliści z telefonicznych linii wsparcia,

-  pracownicy więzienni,

-  praktycy medycyny alternatywnej,

-  specjaliści korporacyjnej opieki zdrowotnej,

-   konsultanci do spraw medycznych

-  przedsiębiorcy pogrzebowi,

-  kierowcy taksówek,

-  położne,

-  pielęgniarki pediatryczne i położnicze.

Szkolenia z wytycznych dla dziennikarzy.

Współpraca z interesariuszami (ograniczenie dostępu do czynników mogących spowodować śmierć).

Tabela 1: Grupy profesjonalistów do przeszkolenia

·       Opracowanie pakietów szkoleniowych 

·       Ważne jest, aby przygotować oddzielne pakiety szkoleniowe dla każdej z grup docelowych, korzystając z już dostępnej na ich temat wiedzy i poznając potrzeby. Należy pamiętać, że zawsze można skorzystać z  katalogu materiałów EAAD.

·       Pomocne mogą okazać się dodatkowe badania każdej grupy zawodowej w danym regionie, na przykład przeprowadzenie wywiadów z profesjonalistami.

·       Należy także zdefiniować tematy i główne przesłania w każdym z pakietów szkoleniowych. Pomyślcie o swojej grupie docelowej i o tym, co jej członkowie powinni wiedzieć, gdy mają do czynienia z depresją i tendencjami samobójczymi, dołączcie najnowsze badania i zastanówcie się, jak sprawić, by przewidziane dla nich szkolenie było jak najbardziej praktyczne (np. odgrywanie ról i dyskusja grupowa).

·       Na przykład: dla lekarzy POZ najważniejsze byłoby wsparcie ich w poprawie diagnozy i leczenia, dla lokalnych liderów i osób kontaktowych w różnych instytucjach istotne jest uwrażliwienie na symptomy depresji i skłonności samobójczych oraz zachęcenie do kierowania potencjalnych pacjentów do podstawowej opieki zdrowotnej; dla dziennikarzy ważne są wytyczne dla mediów dotyczące informowania o depresji i samobójstwach.

·       Grupy zawodowe wymagające podobnych treści szkoleniowych można połączyć w jedną grupę szkoleniową. Inną możliwością są szkolenia multidyscyplinarne dla uczestników z różnych grup docelowych.

·       Chociaż uwzględnienie odmiennych potrzeb jest trudne, grupy łączące różne profesje mogą wpłynąć na wzmocnienie sieci i poprawienie ścieżek opieki oraz właściwego kierowania potencjalnych pacjentów.

·       Aby uzyskać większą akceptację dla szkoleń, rozważcie ubieganie się o akredytację Continuing Medical Education - ustawicznego kształcenia medycznego (CME) w swoim kraju. Pamiętajcie, że w zależności od lokalnych warunków ten proces może potrwać kilka tygodni lub miesięcy.

·       W przypadku ubiegania się o punkty CME, przydatna może być informacja, że szkolenia EAAD uzyskały już akredytację CME w kilku krajach oraz podkreślenie elementów interaktywnych, takich jak korzystanie z różnorodnych mediów, a także ocena szkoleń powyżej średniej punktów.

Poziom 3 - Ograniczenie dostępu do czynników mogących spowodować śmierć

·   Podstawową częścią poziomu 3 (facylitatorzy społeczni oraz interesariusze) jest działanie na rzecz ograniczenia dostępu do czynników mogących spowodować śmierć.

·   W tej fazie przygotowań ważne jest, aby zidentyfikować interesariuszy, z którymi sojusz może współpracować, aby najpierw omówić, a następnie podjąć działania ograniczające dostęp do tych czynników.

·   Zwracając się do tych interesariuszy, wyślijcie informacje o sojuszu i poproście ich o pomoc w identyfikacji najczęściej wykorzystywanych czynników powodujących śmierć w danym regionie oraz lokalizacji miejsc, które przyciągają osoby rozważające samobójstwo. Sprecyzujcie wyraźnie, że potrzebujecie ich pomocy.

·   Zorganizujcie spotkanie z interesariuszami, aby ustalić takie miejsca i określić środki ograniczające dostęp do nich. Zaangażujcie także odpowiedzialny personel do kontroli tych miejsc ( np. klify i tory kolejowe).

·   Opracujcie wspólny model ograniczania dostępu do zidentyfikowanych miejsc i, jeśli to konieczne, złóżcie wniosek o konkretne finansowanie.

Poziom 4 - Wsparcie dla pacjentów, grup wysokiego ryzyka i ich bliskich

·       Zdefiniujcie grupy docelowe - ogół pacjentów i ich bliscy, ale dodatkowo również grupy wysokiego ryzyka tendencji samobójczej (np. starsi mężczyźni).

·       Zdefiniujcie działania interwencyjne, biorąc pod uwagę istniejące już świadczenia/usługi opieki (np. grupy samopomocy) w regionie.

·       Tabela 2 poniżej przedstawia szereg interwencji do rozważenia.

·       Zdecydujcie, które materiały powinny być rozpowszechniane i pamiętajcie o umieszczeniu na nich podstawowych informacji o szukaniu pomocy oraz logo sojuszu i  współpracujących poradni.

Grupa docelowa

Pacjenci i ich bliscy

Grupy wysokiego ryzyka

Możliwe interwencje

-  wsparcie grup i zajęć samopomocy (również dla bliskich!),

-  oferty pracy własnej (np. narzędzie iFightDepression®),

-  grupy psychoedukacyjne,

-  projekty rówieśnicze (peer-to-peer),

-  zajęcia w czasie wolnym (zajęcia kreatywne i sportowe),

-  sympozja i wykłady specjalnie przeznaczone dla pacjentów i ich bliskich,

-  materiały informacyjne (broszury, filmy, płyty DVD, wykaz literatury itp.),

-  informacje i badania przesiewowe w dni zdrowia takie jak Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją corocznie 23 lutego,

-  działania dla rodzin pogrążonych w żałobie w wyniku samobójstwa bliskiej osoby.

-  karta szybkiej pomocy z numerem telefonu wsparcia dla osób po próbie samobójczej,

-  opieka obserwacyjna,

-  materiały informacyjne (np. ulotki) dla grup wysokiego ryzyka,

-  umieszczenie znaków w miejscach, które mogą być niebezpieczne dla osób chcących popełnić samobójstwo.

Możliwe grupy docelowe i interwencje na poziomie 4

·       Zróbcie przegląd istniejących usług dla pacjentów z depresją, grup wysokiego ryzyka i ich bliskich.

·       Zaproponujcie partnerom udział w spotkaniu sieci i współpracę w rozpowszechnianiu informacji o ich ofertach wśród pacjentów i opinii publicznej. Przekażcie im materiały informacyjne dotyczące depresji i zachowań samobójczych.

·       Grupy samopomocy są dla pacjentów ważnymi zasobami w radzeniu sobie z depresją. Osoby bliskie dla pacjenta mogą również skorzystać z dzielenia się swoimi doświadczeniami z innymi bliskimi cierpiących na depresję.

·       Dowiedzcie się o istniejących grupach samopomocy i włączcie je do sojuszu i/lub wesprzyjcie zakładanie takich grup podczas oficjalnego wydarzenia. Nie zapomnijcie o samopomocy dla bliskich!

·   Przygotujcie wydanie karty szybkiej pomocy, projektując kartę samodzielnie i nawiążcie współpracę z instytucjami (np. szpitalem psychiatrycznym) lub stwórzcie gorącą linię interwencji kryzysowej, jeśli macie na to środki.

·   Karta może być zaprojektowana w formacie karty kredytowej, aby umożliwić jej łatwe przechowywanie i wykorzystywanie.

·   Karty te mogą być rozpowszechniane z innymi materiałami informacyjnymi (ulotkami) lub przez osobisty kontakt z doradcami lub personelem medycznym (np. wydawane wszystkim pacjentom oddziałów psychiatrycznych lub oddziałów ratunkowych po próbie samobójczej).

·       Narzędzie iFightDepression® to internetowy program do samodzielnego wykorzystania dla osób cierpiących na łagodną lub umiarkowaną depresję i jej subkliniczne postacie.

·       Jest ono bezpłatne i ma na celu ułatwienie samodzielnego radzenia sobie z objawami depresji oraz wspomaganie powrotu do zdrowia.

·       Z narzędzia tego korzysta się przy wsparciu przeszkolonego przewodnika - pracownika służby zdrowia, takiego jak lekarze POZ, psychoterapeuci i psychologowie kliniczni.

·       Aby wdrożyć to narzędzie w swoim regionie, potrzebne będzie zidentyfikowanie i przeszkolenie przewodników. Więcej informacji na ten temat, w tym pakiet szkoleniowy przewodnika EAAD, znajduje się w katalogu materiałów EAAD.

·       Narzędzie iFightDepression® jest, podobnie jak towarzysząca mu strona internetowa iFightDepression®, koordynowane i rozpowszechniane przez Europejski Sojusz Przeciwko Depresji (www.EAAD.net). Więcej informacji o narzędziu i stronie internetowej można znaleźć w katalogu materiałów interwencyjnych EAAD.

7.6  Rekrutacja wykładowców (trenerów)

·       W tym modelu eksperci kliniczni są rekrutowani jako trenerzy i dzięki ich kontaktom można dotrzeć do większej liczby uczestników (patrz rysunek 4). Poszukiwani są eksperci kliniczni o następujących umiejętnościach i cechach:

·       doświadczenie pracy z osobami z depresją i zachowaniami samobójczymi,

·       doświadczenie w szkoleniu (niekonieczne),

·       partnerska relacja z grupą docelową,

·       wiarygodność.

·    Skontaktujcie się z takimi osobami i zaproście ich do pełnienia roli trenera.

·    Przeprowadźcie szkolenie trenerów przed ceremonią otwarcia, aby pierwsze treningi grupy docelowej odbyły się tuż po niej.

Credibility / Wiarygodność

Personality & Performance / Osobowość i wyniki

Familiarity with local care system / Znajomość lokalnego systemu opieki

Identification with Material & project / Identyfikacja z materiałem i projektem

Physicians (Psychiatrist, GP) / Lekarze (psychiatrzy, lekarze POZ)

Experience in trainings / Doświadczenie w szkoleniach

Experience in treatment / Doświadczenie w leczeniu

GPs training / Szkolenie lekarzy POZ

Trainer / Trener

Community Facilitators training / Szkolenie facylitatorów społecznych

Peer-to-peer psychologists / Psychologowie 

Clinical Experience / Doświadczenie kliniczne

7.7  Szkolenie wykładowców (trenerów)

·       Zorganizujcie warsztat(y) szkolenia trenerów i przeprowadźcie je przed ceremonią otwarcia. Doświadczenie pokazuje, że do stworzenia odpowiedniego zasobu trenerów potrzebne są od jednej do dwóch sesji szkoleniowych.

·       Opracowany został pakiet „Szkolenie trenera” obejmujący pokazywanie pacjentom narzędzia iFightDepression®, które można znaleźć w katalogu materiałów EAAD.

7.8  Harmonogram pierwszych 10 warsztatów

·   Zaplanujcie pierwsze sesje szkoleniowe podczas szkolenia trenerów, liczba tych sesji zależeć będzie od wielkości regionu. Należy wziąć także pod uwagę zawód i sposób pracy szkolonych osób, wybierając takie godziny sesji, w których będą mogły one uczestniczyć.

·   Zastosujcie strategię „odgórną”, aby zidentyfikować tych, którzy powinni zostać przeszkoleni w pierwszej kolejności. Można to zrobić poprzez nawiązanie kontaktu na poziomie instytucjonalnym, a nie przez zwracanie się do poszczególnych osób, co może okazać się bardziej czasochłonne. Na przykład można skontaktować się bezpośrednio z lekarzami POZ lub za pośrednictwem stowarzyszenia medycznego.

·   Opracujcie list z zaproszeniem i ulotkę o szkoleniu, aby pomóc w jego promocji. Aby usprawnić rejestrację na szkolenie, rozważcie jednoczesne rozpowszechnianie wszystkich ulotek o projekcie, plakatów lub ogłoszeń prasowych.

·   Dobrą praktyką jest ocena sesji szkoleniowych, aby dowiedzieć się, jak można je ulepszyć lub czy osiągnęły swój cel. Można to zrobić za pomocą prostego kwestionariusza lub ankiety.

·   Upewnijcie się, że macie system do zarządzania rejestracją uczestników i prowadzenia rejestru tych, którzy wzięli udział. Może to obejmować także mechanizm wysyłania do uczestników przypomnień przed szkoleniem.

·   Zaleca się, aby przed ceremonią otwarcia zaplanować 10 sesji szkoleniowych, a w każdej sesji powinno wziąć udział nie więcej niż 15 uczestników ze względu na jej interaktywny charakter.

·   Oprócz szkolenia zaplanujcie warsztaty dla dziennikarzy, podczas których zostaną oni zapoznani z wytycznymi dla mediów dotyczącymi raportowania samobójstw.

8.    Etap trzeci – Wdrożenie

W trakcie trwania etapu trzeciego należy zająć się takimi kwestiami jak:

·   ceremonia otwarcia

·   zintensyfikowana wymiana między lokalnymi interesariuszami

·   współpraca z prasą/mediami i wprowadzenie przewodnika dla mediów

·   wykłady i wydarzenia publiczne

·   dystrybucja materiałów informacyjnych

·   zaawansowane szkolenie dla lekarzy POZ

·   warsztaty dla liderów, promotorów i propagatorów

·   działania samopomocowe

·   gorąca linia dla pacjentów po próbie samobójczej

·   ciągła ocena każdego działania

8.1 Wydarzenie otwierające

·   Przeprowadźcie ceremonię otwarcia i rozpoczęcie interwencji w społeczności.

8.2 Zintensyfikowana wymiana między lokalnymi interesariuszami

·       Istotną kwestią jest utrzymywanie skutecznych kanałów komunikacji ze wszystkimi partnerami sojuszu. Na przykład poprzez regularne biuletyny, newslettery.

·       Regularny, ale rzadszy kontakt należy utrzymywać również z inicjatywami i instytucjami współpracującymi, które nie są formalnymi partnerami sojuszu.

·       Jeśli istnieje kilka miejsc, w których prowadzona jest interwencja, regularna komunikacja staje się jeszcze ważniejsza, aby utrzymać sprawny przepływ informacji i uniknąć potencjalnych nieporozumień.

·       Regularne spotkania projektowe są niezbędne do utrzymania współpracy. Podczas tych spotkań należy ocenić status wszystkich prac i planować kolejne kroki. Trzeba także znaleźć przestrzeń na omówienie pomysłów i ewentualnych problemów,  które mogą się pojawić. Monitorujcie również zasoby finansowe i przestrzeganie harmonogramu.

·       Zachęcajcie partnerów do proaktywnego działania i, jeśli to konieczne, wysyłajcie im przyjazne przypomnienia o ich zadaniach.

·       Przekazujcie informacje zwrotne na temat działań partnerów podczas trwania projektu, aby zapewnić stałą motywację i jakość pracy.

·       W przypadku wystąpienia problemów lub konfliktów koordynator projektu może pełnić rolę mediatora.

·   Pozostańcie w kontakcie z partnerami sojuszu, nawet jeśli partner jest „nieaktywny” przez pewien czas.

8.3 Współpraca z prasą/mediami i wprowadzenie przewodnika dla mediów

·       Pozostańcie w kontakcie z mediami za pośrednictwem komunikatów prasowych i zapowiedzi wydarzeń.

·       Przeprowadźcie warsztaty dla mediów i wprowadźcie przewodnik dla mediów.

·       Monitorujcie lokalną prasę drukowaną i internetową pod względem niemerytorycznych informacji na temat samobójstw. Gdy taki nieprofesjonalny tekst pochodzi od przedstawiciela mediów, który już uczestniczył w jednych z Waszych warsztatów, skontaktujcie z nim. Wyślijcie mu dodatkowe  materiały.

·       W przypadku niekorzystnie sformułowanego materiału napisanego przez dziennikarza, który jeszcze nie uczestniczył w warsztatach, skorzystajcie z okazji, aby udzielić wskazówek mediom i zaprosić ich przedstawicieli na sesję warsztatową.

·       Korzystanie z dobrego warsztatowo modelu przeszkolenia trenerów w społeczności może zmaksymalizować budowanie zdolności i pomóc zapewnić trwałość programu. Potrzebne mogą być dodatkowe kursy przypominające i sesje podsumowujące, aby zapewnić utrzymanie umiejętności i pewności siebie trenerów.

Poziom 2. Ogół społeczeństwa: Kampania zwiększająca świadomość na temat depresji

8.4  Wykłady i wydarzenia publiczne

·       Rozmowy i wydarzenia publiczne powinny odbywać się w sposób ciągły w okresie interwencji.

·       Sojusz powinien być prezentowany tak często, jak to możliwe, w różnych sytuacjach: podczas wydarzeń dla szerokiej publiczności, na spotkaniach sieci i podczas konferencji profesjonalistów, a także podczas kongresów naukowych.

·       Takie działanie nie tylko sprzyja propagowaniu działań sojuszu, ale pośrednio zwiększa świadomość na temat depresji jako problemu zdrowotnego.

·       Jeśli chodzi o treść wydarzeń, możliwości jest wiele. Dyskusje panelowe i prezentacje na temat charakteru, przebiegu i leczenia depresji będą służyły poszerzaniu wiedzy o chorobie, którą można leczyć.

·       Pacjenci i ich bliscy powinni być włączani jako mówcy podczas wielu wydarzeń, ponieważ będzie to wzmacniać partnerstwa publiczno-programowe i zwalczać stygmatyzację.

·       Wykorzystajcie istniejące wydarzenia publiczne w swoim mieście/regionach (np. targi, imprezy kulturalne lub sportowe, festiwale miejskie) i bierzcie w nich udział ze stoiskiem informacyjnym. Wydarzenia kulturalne, koncerty charytatywne, wieczory filmowe i inne wydarzenia publiczne, takie jak wystawy lub projekty artystyczne, mogą również pomóc w dotarciu do różnych grup docelowych i podniesieniu świadomości w rozmaitych środowiskach.

8.5  Dystrybucja materiałów informacyjnych

·       Stała dystrybucja materiałów informacyjnych (zwłaszcza ulotek i plakatów) jest ważnym aspektem kampanii zwiększania świadomości społecznej.

·       Pozostańcie w kontakcie z odpowiedzialnymi partnerami, nawet jeśli jedna fala interwencji się skończy, nadejdzie następna. Starannie dokumentujcie wszystkie działania, ponieważ może to być pomocne w uzyskaniu dalszego finansowania.

·       Regularnie wysyłajcie materiały informacyjne do lokalnych świadczeniodawców podstawowej i psychiatrycznej opieki zdrowotnej, partnerów i innych instytucji, które chcą pomóc w dystrybucji.

·       Szczególnie apteki powinny być regularnie zaopatrywane w ulotki.

·       Roześlijcie materiały informacyjne do odpowiednich instytucji, grup samopomocy i wolontariuszy oraz monitorujcie ich dystrybucję.

Poziom 1: Współpraca z podstawową i psychiatryczną opieką zdrowotną i poziom 3: Facylitatorzy społeczni i interesariusze

8.6  Zaawansowane szkolenie dla lekarzy POZ

·       W fazie wdrażania czteropoziomowej interwencji głównym zadaniem powinna być rekrutacja uczestników i prowadzenie bieżących szkoleń.

·       Zmotywowanie lekarzy POZ do udziału w szkoleniach - ze względu na ich duże obciążenie pracą - może wymagać zwiększonego wysiłku.

·       Podkreślcie, że uczestnicy otrzymają praktyczne materiały dla siebie i swoich pacjentów.

·       Zachęcajcie lokalne i/lub regionalne stowarzyszenia medyczne do włączenia depresji jako tematu do swoich programów, być może nawet jako głównego tematu roku. To jeszcze bardziej zwiększy świadomość społeczną.

·       Oferujcie dodatkowe zachęty, takie jak plakaty lub certyfikaty po odbyciu szkoleń.

·       Jeśli organizowane są specjalne wydarzenia, które wiążą się ze szkoleniem lub edukacją lekarzy POZ, spróbujcie włączyć do nich jedną ze swoich sesji szkoleniowych.

·       Specjalne dni, takie jak „Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom” (10 września), „Europejski Dzień Depresji” (1 października) i „Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego” (10 października) mogą ułatwić komunikację i zwiększyć wiarygodność Waszego projektu.       

·       Podkreślajcie, że sesja szkoleniowa będzie również dobrą okazją do tworzenia sieci kontaktów i zapewni wiedzę na temat istniejących lokalnych ścieżek opieki nad pacjentami z depresją, wykraczających poza opieką podstawową.

8.7  Warsztaty dla lokalnych liderów i facylitatorów

•        Pamiętajmy o rekrutacji uczestników i ciągłych szkoleniach.

Poziom 3 - Ograniczenie dostępu do czynników mogących spowodować śmierć

·   Ograniczcie dostęp do czynników mogących spowodować śmierć, kontynuując współpracę z interesariuszami i osobami podejmującymi decyzję w danym regionie.

·       Ustawcie znaki w miejscach, które przyciągają osoby chcące popełnić samobójstwo i prowadźcie obserwację, aby zidentyfikować wszystkie takie miejsca.

Poziom 4 - Wsparcie dla pacjentów, grup wysokiego ryzyka i ich bliskich

8.8  Działania samopomocowe

·   Wprowadźcie działania samopomocy i interwencje określone w etapie 2, w tym grupy samopomocy, grupy psychoedukacyjne, projekty rówieśnicze i zajęcia w czasie wolnym.

·   Kontynuujcie dystrybucję materiałów informacyjnych.

·   Promujcie i kierujcie ludzi do narzędzia iFightDepression® i towarzyszącej mu strony internetowej iFightDepression®.

8.9  Gorąca linia dla osób po próbie samobójczej

·       Jeśli nie istnieje infolinia kryzysowa, rozważcie jej utworzenie tam, gdzie jest to wykonalne. W tym celu należy wziąć pod uwagę istniejący personel i zasoby finansowe. Możecie także rozważyć zaangażowanie przeszkolonych wolontariuszy.

·       Wyślijcie karty szybkiej pomocy do dystrybucji w szpitalach psychiatrycznych, które mają kontakt z osobami po próbie samobójczej.

·       Przedstawcie kartę i procedury pracownikom oraz poproście o udokumentowanie liczby wydanych kart.

9.      Od modelowego projektu do krajowej sieci sojuszy przeciwko depresji

W ostatniej części podręcznika przedstawiamy kilka refleksji  dotyczących drogi od modelowego projektu wyjściowego do krajowej sieci aliansów (sojuszy) przeciwko depresji. Mamy nadzieję, że okażą się dla Was pomocne.

·   W ramach projektu modelowego gromadzone są pierwsze, ważne doświadczenia związane z planowaniem i wdrażaniem czteropoziomowej interwencji, a materiały są dostosowywane do odpowiednich warunków i kultury danego kraju.

·   Pod koniec projektu modelowego lub po określonej fazie interwencji (2-3 lata), pomocne jest zebranie istotnych doświadczeń całego zespołu. Korzystne będzie także udzielenie odpowiedzi na takie pytanie jak: 

-        kim są ważni w danym regionie partnerzy i interesariusze, którzy powinni być zaangażowani w lokalny sojusz przeciwko depresji?  

-        jaka była pomoc finansowa?  

-        jakie trudności/wyzwania należy wziąć pod uwagę lub wyeliminować we wczesnej fazie przyszłych projektów? 

-        co okazało się pomocne, a co nie, jeśli chodzi o planowanie i wdrażanie, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty: poszukiwanie partnerów, organizację i strukturyzację działań, finansowanie, wdrażanie i ewaluację. 

·   Wiedza ta jest cenna z punktu widzenia dalszego rozpowszechniania całego projektu. 

·   Nasze doświadczenie wskazuje także, że stworzenie stanowiska koordynatora krajowego okazało się pomocne w rozszerzeniu działań na inne regiony. Koordynator krajowy wspiera - również na podstawie doświadczeń z projektu modelowego - kolejne edycje projektu, czyli planowanie oraz wdrażanie w różnych miastach i regionach. Koordynator przekazuje doświadczenie nowym partnerom i służy radą we wszystkich fazach projektu.

·   Koordynator krajowy ma wgląd we wszystkie działania regionalne. Jeśli nowe, ciekawe materiały interwencyjne zostaną opracowane w lokalnym sojuszu, dzięki koordynatorowi mogą zostać szybko udostępnione wszystkim innym partnerom.

·   Dodatkowo można znacząco  obniżyć koszty, jeśli materiały informacyjne (np. broszury) są zamawiane w skali kraju w większej liczbie, a następnie udostępniane sojuszom regionalnym. 

·   Koordynator krajowy powinien zapraszać koordynatorów lokalnych na regularne spotkania ponadregionalne, na których mogą wymieniać się pomysłami, omawiać problemy lub planować wspólne działania.

·   Na przykład w Niemczech takie spotkania zaowocowały trasami koncertowymi lub przedstawieniami teatralnymi na temat depresji, których żaden lokalny sojusz nie byłby w stanie sam zrealizować. Co więcej, te spotkania sieciowe mogą być również wykorzystywane do oferowania warsztatów, które są interesujące dla wszystkich partnerów regionalnych (np. lokalne działania PR, pozyskiwanie funduszy). 

·   Jeśli zostanie podjęta decyzja o stworzeniu wspólnej strony internetowej, można ją również założyć pod kierownictwem krajowego koordynatora i umieszczać na niej informacje regionalne i wydarzenia lokalnych aliansów.

·   Jeśli chodzi o szkolenia trenerów, krajowy koordynator może zapewnić wsparcie i zorganizować odpowiedniego mówcę, ciekawego prelegenta dla różnych lokalnych sojuszy przeciw depresji. 

·   Krajowa sieć lokalnych aliansów przeciwko depresji skuteczniej dociera do prasy ogólnokrajowej i może być bardzo pomocna dla wspólnych projektów badawczych lub podczas składania wniosków o finansowanie.

·   Na stanowisko koordynatora krajowego należy zaplanować pełny etat. 

10.   Więcej informacji - Europejski Sojusz Przeciwko Depresji

Jeśli myślicie o kontynuacji wdrażania czteropoziomowej interwencji w sposób skuteczny i oparty na wynikach oraz latach doświadczeń, z pewnością pomoże  w tym członkostwo w EAAD.

Nowi członkowie EAAD są zawsze mile widziani i cieszymy się na wymianę doświadczeń, rozpowszechnianie koncepcji czteropoziomowej interwencji, a także wspólne podejmowanie przyszłych działań badawczych. Aby uzyskać więcej informacji o tym, jak zostać członkiem EAAD, wyślijcie e-mail na adres contact@eaad.net.

Załącznik A - Przegląd rodzajów interwencji według 4 poziomów

Poziom

Grupy docelowe

Środki

Cele

1

Lekarze POZ

Inni pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej (jeśli dotyczy, np. pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej)

Pracownicy psychiatrycznej opieki zdrowotnej, np.:

- psychiatrzy

- psychoterapeuci

- Szkolenie medyczne potwierdzone certyfikatem CME.

- Szkolenia (w tym przekazanie wiedzy o częstych metodach popełniania samobójstw i środkach farmakologicznych często stosowanych do intoksykacji).

- Warsztaty;

- Prezentacje;

-Zadania medyczne, dyskusje; panelowe itp.

- Filmy edukacyjne;

- Networking.

- Optymalizacja diagnostyki i leczenia depresji.

- Zwiększenie umiejętności leczenia pacjentów chorych psychicznie.

- Uproszczenie ścieżek i sieci podstawowej opieki zdrowotnej oraz opieki nad zdrowiem psychicznym.

2

Ogół społeczności

Działania public relations i promocyjne:

- ceremonia otwarcia;

publiczne wydarzenia informacyjne, m.in. wykłady, sympozja, panele dyskusyjne, prezentacje filmowe, dni akcji;

- wydarzenia zwiększające świadomość społeczeństwa, m.in. udział w dniach zdrowia psychicznego, akcje szkolne;

- afisze, ulotki i plakaty;

- komunikaty prasowe, konferencje prasowe, pakiety medialne;

- spot kinowy;

- strona internetowa;

- biuletyn informacyjny (newsletter);

- media społecznościowe;

- projekty artystyczne.

- Wzrost wiedzy na temat depresji (i zachowań samobójczych jako jednego z jej regularnych objawów).

- Zmniejszenie stygmatyzacji depresji.

Komunikowanie głównych przesłań:

   - Depresja to prawdziwa choroba;

   - Depresja może dotknąć

     każdego;

   - Depresja ma wiele twarzy;

   - Depresję można leczyć.

- Wzrost umiejętności poszukiwania pomocy (poprzez tworzenie odpowiedniej atmosfery społecznej i przekazywanie informacji o tym, gdzie ją można znaleźć).

- Promowanie pozytywnych zachowań pozwalających zadbać o zdrowie psychiczne

3

Facylitatorzy społeczni, m.in.:

- farmaceuci

- duchowni

- policjanci

- nauczyciele

- opiekunowie osób starszych

- pracownicy socjalni

- położne

- Szkolenia;

- Warsztaty;

- Prezentacje, prelekcje tematyczne, dyskusje panelowe itp.;

- Networking.

- Wzrost pewności siebie i wiary w swoje umiejętności u liderów i promotorów projektu.

– Umiejętność kierowania osób mogących mieć depresję pod opiekę profesjonalisty.

- Wzmocnienie umiejętności radzenia sobie z depresją.

- Wzmocnienie sieci społecznościowych.

Dziennikarze

- Warsztat;

- Zapewnienie wytycznych dla mediów;

- (Pasywny) monitoring mediów;

- Oświadczenie i/lub wysyłanie dodatkowych informacji merytorycznych w przypadku pojawiania się niekorzystnych materiałów.

- „Łańcuch reakcji” w przypadku samobójstw osób znanych, celebrytów (efekt Wertera).

- Poprawa jakości przekazów medialnych na temat depresji i zachowań samobójczych.

- Zapobieganie samobójstwom naśladowców.

Interesariusze środowiskowi

- Networking;

- Wymiana wiedzy;

- „Porada” eksperta;

- Współpraca w celu zidentyfikowania miejsc, które przyciągają osoby zamierzające popełnić samobójstwo i ewentualnego ustawienia barier.

- Połączone działania mające na celu ograniczenie dostępu do innych czynników mogących spowodować śmierć (lokalne przepisy, regulacje i inne).

- Wspólne starania społeczności lokalnych na rzecz zdrowia psychicznego i zapobiegania samobójstwom.

4

Grupy wysokiego ryzyka (pacjenci po próbie samobójczej i pacjenci z silnymi skłonnościami samobójczymi)

- Karta szybkiej pomocy dla pacjentów po próbie samobójczej;

- Opieka obserwacyjna;

- Materiały informacyjne (np. ulotka) dla grup wysokiego ryzyka;

- Umieszczenie znaków/ograniczeń w miejscach, które przyciągają osoby zamierzające popełnić samobójstwo.

- Stabilizacja pacjentów w ostrych kryzysach samobójczych.

- Zapobieganie samobójstwom.

Pacjenci, osoby bliskie

- Wsparcie grup i zajęć samopomocowych;

- Oferty dotyczące samodzielnej pracy (takie jak narzędzie iFD);

- Grupy psychoedukacyjne;

Projekty rówieśnicze (peer-to-peer);

- Zajęcia w czasie wolnym (zajęcia kreatywne i sportowe);

- Sympozja i wykłady specjalnie przeznaczone dla pacjentów i ich bliskich;

- Materiały informacyjne (broszury, filmy, wykaz literatury itp.);

- Informacje i badania przesiewowe w dni na rzecz świadomości zdrowia psychicznego;

- Działania pomocowe dla rodzin pogrążonych w żałobie w wyniku samobójstwa bliskiej osoby.

- Wzmocnienie umiejętności samopomocy;

- Zapobieganie ciężkiej depresji i zachowaniom samobójczym u pacjentów z łagodną lub umiarkowaną depresją;

- Ułatwienie dostępu do opieki i informowanie o ścieżkach medycznych;

- Propozycja zajęć aktywizujących pacjentów i zapewniających ustalony rozkład dnia;

Załącznik B - Źródła

Poniższa bibliografia pochodzi z angielskiej wersji podręcznika.

Harris F. M., Maxwell M., O’Connor R., Coyne J. C., Arensman E., Coffey C., Koburger N., Gusmão R., Costa S., Székely A., Cserhati Z., McDaid D., Van Audenhove C., Hegerl. U. (2016). Exploring synergistic interactions and catalysts in complex interventions: longitudinal, mixed methods case studies of an optimised multi-level suicide prevention intervention in four European countries (Ospi-Europe). BMC Public Health, 16(1), 268. doi:10.1186/s12889-016-2942-z.

Harris F. M., Maxwell M., O’Connor R., Coyne J. C., Arensman E., Székely A., Gusmão R., Coffey C., Costa, S., Cserháti Z., Koburger N., Van Audenhove C., McDaid D., Maloney J., Värnik P., Hegerl U. (2013). Developing social capital in implementing a complex intervention: a process evaluation of the early implementation of a suicide prevention intervention in four European countries. BMC Public Health, 13(1), 158. doi:10.1186/1471-2458-13-158.

Hegerl U., Maxwell M., Harris F., Koburger N., Megerl R., Székely A., Arensman E., Van Audenhove C., Larkin C., Toth M.D., Quintão S., Värnik A., Genz A., Sarchiapone M., McDaid D., Schmidtke A., Purebl G., Coyne J.C., Gusmão R., OSPI Europe Consortium (2019): Prevention of suicidal behaviour: Results of a controlled community-based intervention study.

Hegerl U., Wittenburg L., Arensman E., Van Audenhove C., Coyne J. C., McDaid D., Van der Feltz-Cornelis C. M., Gusmão R., Kopp M., Maxwell M., Meise U., Roskar S., Sarchiapone M., Schmidtke A., Värnik A., Bramesfeld A. (2009). Optimizing suicide prevention programs and their implementation in Europe (OSPI Europe): an evidence-based multi-level approach. BMC Public Health, 9(1), 1. doi:10.1186/1471-2458-9-428.

Hegerl U., Mergl R., Havers I., Schmidtke, A., Lehfeld H., Niklewski G. & Althaus D. (2010). Sustainable effects on suicidality were found for the Nuremberg alliance against depression. European archives of psychiatry and clinical neuroscience, 260(5), 401-406. DOI:10.1007/s00406-009-0088-z.

Hegerl U., Althaus D., Schmidtke A., Niklewski G. (2006): The Alliance against Depression: two year evaluation of a community based intervention to reduce suicidality. Psychol Med 36: 1225-1234.

Harris F. M., Maxwell M., O’Connor R., Coyne J. C., Arensman E., Székely A., Gusmão R., Coffey C., Costa, S., Cserháti Z., Koburger N., Van Audenhove C., McDaid D., Maloney J., Värnik P., Hegerl U. (2013). Developing social capital in implementing a complex intervention: a process evaluation of the early implementation of a suicide prevention intervention in four European countries. BMC Public Health, 13(1), 158. doi:10.1186/1471-2458-13-158. 

Hübner-Liebermann B., Neunert T., Hegerl U., Hajak G., Spiessel H. (2010): Reducing suicides through an Alliance Against Depression? Gen. Hosp. Psychiatry 32: 514-518. 

Kessler R. C., Sampson N. A., Berglund P., Gruber M. J., Al-Hamzawi A., Andrade L., ... & Wilcox, M. A. (2015). Anxious and non-anxious major depressive disorder in the World Health Organization World Mental Health Surveys. In Epidemiology and psychiatric sciences 24 (3), pp. 210-226. DOI:10.1017/S2045796015000189.

Mann J. J., Apter, A., Bertolote J., Beautrais A., Currier D., Haas A. et al. (2005): Suicide prevention strategies: a systematic review. W JAMA 294 (16), str. 2064–2074. DOI: 10.1001/jama.294.16.2064.

Runeson B., Tidemalm D., Dahlin M., Lichtenstein P., Langstrom N. (2010): Method of attempted suicide as predictor of subsequent successful suicide. National long term cohort study. W BMJ 341 (jul13 1), str. c3222-c3222. DOI: 10.1136/bmj.c3222.

Székely A., Konkoly-Thege B., Megerl R., Birkás E., Rózsa S., Purebl G., Hegerl U. (2013): How to decrease suicide rates in both genders? An effectiveness study of a community-based intervention (EAAD). PLoS One 8: e75081.

Wang P. S., Aguilar-Gaxiola S., Alonso J., Angermeyer M. C., Borges G., Bromet E. J., Bruffaerts R., GIROLAMO, G. de, Graaf, R. de, Gureje, O., Haro, J. M., Karam, E. G., Kessler R. C., Kovess V., Lane  M. C., Lee  S., Levinson D., Ono, Y., Petukhova, M., . . . Wells, J. E. (2007). Use of mental health services for anxiety, mood, and substance disorders in 17 countries in the WHO world mental health surveys. Lancet (London, England), 370(9590), 841–850. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(07)61414-7.

World Health Organisation (2014): Preventing suicide. A global imperative. 

Yoshimasu K., Kiyohara Ch., Miyashita, K. (2008): Suicidal risk factors and completed suicide. Meta-analyses based on psychological autopsy studies. W Environ Health Prev Med 13 (5), str. 243–256. DOI: 10.1007/s12199-008-0037-x.

Zalsman G., Hawton K., Wasserman D., Heeringen K. de, Arensman E., Sarchiapone  M., ... & Zohar J. (2016). Suicide prevention strategies revisited: 10-year systematic review. W The Lancet Psychiatry 3(7), str. 646-659. DOI: 10.1016/S2215-0366(16)30030-X.